Down Sendromu: Genetik ve Klinik Özellikleri
Down Sendromu (DS), 21. kromozomun fazladan bir kopyasına sahip olunmasından kaynaklanan, multigenetik ve kompleks bir tablodur. DS, her 750–1000 canlı doğumda bir görülür ve bu özelliğiyle canlı doğumlarda en sık görülen kromozomal anomali olarak tanımlanır. Ayrıca konjenital mental retardasyonun en yaygın nedenidir. Ancak DS’li fetüslerin yaklaşık yarısı erken gebelik aylarında düşükle kaybedilir.
Maternal Yaş ve DS Riski
Maternal yaşın artmasıyla birlikte DS görülme riski belirgin şekilde artar. Örneğin:
- 30 yaşında bir anne için risk 1/750-1000 iken,
- 40 yaşında bu oran 9/1000’e kadar yükselir.
Maternal yaşın artışına bağlı olarak oositlerde çevresel toksik etkenlerin birikmesi ve kromozom ayrılma mekanizmalarında bozulmalar, bu riskin temel nedenleri arasındadır.
DS’de Klinik Özellikler ve Fenotipik Bulgular
DS, bireyden bireye değişiklik gösteren geniş bir klinik spektrumla kendini gösterir. DS’li bireylerde görülen başlıca fenotipik özellikler şu şekildedir:
Baş ve Boyun:
- Düz yüz profili
- Küçük kulaklar, iletim tipi işitme kaybı
- Brushfield lekeleri, yukarı eğimli palpebral fissürler
Kardiyovasküler Sistem:
- %30–40 oranında konjenital kalp defekti
- En sık görülen anomali: atriyoventriküler septal defekt (AVSD)
Gastrointestinal Sistem:
- Duodenal atrezi ve imperfore anüs
- Hirschsprung hastalığı
Hematolojik ve Nörolojik Sorunlar:
- Lösemi yatkınlığı
- Mental retardasyon ve Alzheimer hastalığı riskinde artış
DS’de ayrıca kısa boy, eklem gevşekliği ve tek enine palmar çizgi gibi iskelet sistemi bulguları da sıkça görülür.
 |
| Down Sendromu |
Genetik Mekanizma ve DS Türleri
DS'nin genetik temeli, gen-dozaj etkisiyle açıklanır. 21. kromozom üzerindeki genlerin %50 oranında artmış ekspresyon göstermesi, DS fenotipinin ortaya çıkmasına neden olur. DS’nin genetik alt tipleri şunlardır:
- Klasik Trizomi 21 (%94): Fazladan bir 21. kromozomun bulunması.
- Translokasyon Tipi (%4): Fazladan 21. kromozomun diğer kromozomlara transloke olması.
- Mozaik Tip (%2): Normal ve trizomik hücrelerin bir arada bulunması.
Down Sendromu Kritik Bölgesi (DSCR)
DSCR (Down Syndrome Critical Region), 21. kromozomun uzun kolunda yer alan ve DS fenotipine katkıda bulunan genetik bölgedir. Bu bölgenin duplikasyonunun DS fenotipi için gerekli olduğu düşünülmektedir. Ancak DS fenotipinin multifaktöriyel etkileşimlerle ortaya çıktığına dair görüşler de bulunmaktadır.
DS’de Tıbbi Yönetim ve Genetik Danışmanlık
DS’li bireylerin yaşam kalitesini artırmak için multidisipliner bir yaklaşım gereklidir. Genetik danışmanlık, DS riski olan ailelere erken tanı ve planlı gebelik hakkında bilgi verilmesini sağlar. Prenatal tanıda non-invaziv tarama testleri (NIPT) ve invaziv testler (amniyosentez) önemli bir rol oynar. Ayrıca, DS’li bireylerin yaşam kalitesini artırmak için düzenli tıbbi takip ve gerekli cerrahi müdahalelerin yapılması büyük önem taşır.
Sonuç
Down Sendromu, hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan kompleks bir durumdur. DS’nin klinik yönetimi, bireyin ihtiyaçlarına uygun çözümler sunarak yaşam kalitesini artırmayı hedefler. Genetik danışmanlık ve prenatal tarama testleri, bu süreçte ailelere önemli rehberlik sağlar.
Kaynaklar
- Sherman, S. L., et al. (2007). Epidemiology of Down syndrome. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 13(3), 221-227. DOI:10.1002/mrdd.20157
- Antonarakis, S. E., et al. (2004). Down syndrome and the complexity of genome dosage imbalance. Nature Reviews Genetics, 5(11), 769-778. DOI:10.1038/nrg1474
- National Down Syndrome Society (NDSS). (2023). About Down Syndrome. Link
