Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöronları etkileyen, kalıtsal bir nöromüsküler hastalıktır. Omurilikteki motor nöronların dejenerasyonu nedeniyle istemli kaslarda güçsüzlük ve erime (atrofi) ile karakterizedir. SMA’nın en yaygın formu, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon ya da mutasyonlarla ilişkilidir ve otozomal resesif kalıtım gösterir.
1. SMA’nın Genetik Mekanizması
- SMN1 geni, motor nöronların yaşamsal fonksiyonlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan SMN proteininin üretimini sağlar.
- Eksik SMN proteini, motor nöronlarda fonksiyon kaybı ve ardından kaslarda erimeye yol açar.
- Hastalığın şiddeti, büyük ölçüde SMN2 geninin kopya sayısı ile ilişkilidir. SMN2 daha az etkili bir yedek gen olarak rol oynar.
Diğer Genetik Etkenler
| Gen | Rolü |
|---|---|
| NAIP | Motor nöron dejenerasyonunu baskılar. Mutasyonlar hastalığı ağırlaştırabilir. |
| GEMIN2 | SMN kompleksi oluşumunda görevli. Fonksiyon kaybı motor bozukluk yapar. |
| IGHMBP2 | Distal SMA ile ilişkilidir. |
| TRPV4 | Distal SMA’da kas zayıflığına neden olabilir. |
| UBQLN2 & VAPB | Erişkin başlangıçlı SMA formlarında nadir mutasyonlar. |
2. SMA Tipleri
SMA, başlangıç yaşı ve klinik şiddetine göre 4 ana tipe ayrılır:
Tip I (Werdnig-Hoffmann Hastalığı)
- Başlangıç: 0–6 ay
- Bulgular: Ciddi hipotoni, solunum güçlüğü, baş kontrolünü kazanamama
- Prognoz: Tedavi edilmezse birkaç yıl içinde ölümcül olabilir
Tip II (Orta Form)
- Başlangıç: 6–18 ay
- Bulgular: Oturabilir ancak yürüyemez, ilerleyici kas zayıflığı
- Prognoz: Ergenlik dönemine kadar yaşam süresi uzayabilir
Tip III (Kugelberg-Welander)
- Başlangıç: 18 ay – genç erişkinlik
- Bulgular: Yürüme yetisiyle başlar, zamanla kaybedilir
- Prognoz: Yaşam beklentisi normaldir ancak ilerleyici fonksiyon kaybı olur
Tip IV (Erişkin Form)
- Başlangıç: 30 yaş ve sonrası
- Bulgular: Hafif kas güçsüzlüğü, progresyon yavaştır
- Prognoz: Normal yaşam süresi ile uyumludur
3. Güncel SMA Tedavileri
1. Nusinersen (Spinraza)
- SMN2 geninin alternatif ekson yapısını değiştirerek işlevsel SMN proteini üretimini artırır.
- İntratekal yolla uygulanır.
2. Onasemnogene Abeparvovec (Zolgensma)
- Adeno-associated virus (AAV9) ile SMN1 genini tek dozda geri kazandırır.
- 2 yaş altındaki uygun hastalar için onaylıdır.
3. Risdiplam
- Oral yol ile alınır, SMN2 gen ekspresyonunu artırır.
- Evde tedavi kolaylığı sağlar.
4. CRISPR-Cas9 Gen Düzenleme (Preklinik Aşama)
- SMN2 genini daha etkili hale getirmek üzere genetik düzeltme teknikleri araştırılmaktadır.
4. Yenidoğan Tarama Programları
Erken tanı hayat kurtarır. Yenidoğan SMA taraması sayesinde:
- Semptomlar başlamadan tedavi uygulanabilir.
- Motor nöron kaybı önlenerek çocukların yaşam kalitesi korunur.
5. Türkiye’de Evlilik Öncesi SMA Taşıyıcılık Taraması
2022 yılında başlatılan zorunlu taşıyıcılık tarama programı, toplumda taşıyıcı bireyleri belirlemeyi ve hasta doğumlarını önlemeyi amaçlamaktadır.
Test Yöntemleri
| Yöntem | Açıklama |
| qPCR (Real-Time PCR) | SMN1 delesyonlarını hızlı ve hassas tespit eder. Tarama testlerinde kullanılır. |
| MLPA | Kopya sayısı analizi sağlar. Doğrulama ve detaylı analiz için uygundur. |
| NGS | Diğer nadir varyantların saptanması için ileri düzey analiz sağlar. |
Taşıyıcılık Pozitifse Ne Yapılır?
- Diğer eş de test edilir.
- Her iki birey taşıyıcıysa, %25 hasta çocuk riski söz konusudur.
- Genetik danışmanlık verilir.
- Şu seçenekler değerlendirilir:
- Prenatal tanı (CVS, amniyosentez)
- Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT)
Tarama Süreci Sonrası İzlem
- Tek taraflı taşıyıcılık: Diğer eş test edilir.
- Çift taşıyıcı: Gebelikte genetik tanı ile planlama yapılır.
- Negatif test sonucu: Yüksek güvenle taşıyıcı olunmadığı kabul edilir.
6. Sık Sorulan Sorular (SSS)
SMA kalıtsal mıdır? Evet. Otozomal resesif geçişlidir. Her iki ebeveyn taşıyıcıysa, çocuk hasta olabilir.
Taşıyıcıyım, çocuğum hasta olur mu? Eşiniz taşıyıcı değilse çocuk hasta olmaz, ancak taşıyıcı olabilir.
SMA için tedavi var mı? Evet. Spinraza, Zolgensma ve Risdiplam gibi etkili tedaviler mevcuttur.
CRISPR ile SMA tamamen düzeltilebilir mi? Şu an sadece deneysel aşamada. Gelecekte klinik uygulamaya geçmesi muhtemeldir.
Kaynaklar
- Lancet Neurology, 2024: Nusinersen, Risdiplam ve Zolgensma’nın uzun vadeli etkileri
- Nature Genetics, 2024: CRISPR-Cas9 ve SMA genetik tedavisi
- Journal of Medical Genetics, 2025: SMA yenidoğan tarama programları
- Human Reproduction Update, 2024: PGT ve SMA önleme stratejileri
- Neurology Reviews, 2025: Kombinasyon tedavilerinin etkisi
