Kistik Fibrozis: Genetik Nedenler, Belirtiler ve Tanı Yöntemleri

Kistik Fibrozis: Genetik Bir Hastalık ve Tanı Süreci

Kistik fibrozis (KF), kronik, ilerleyici ve ağır seyreden otozomal resesif kalıtımlı genetik bir hastalıktır. Kadın ve erkeklerde eşit sıklıkta görülmekte olup, ter bezleri, tükürük bezleri, trakeobronşiyal epitel, bağırsak ve pankreas gibi ekzokrin bezlerde anormal sekresyon oluşumuna yol açar. Bu durum, organların işlevlerini yerine getirememesine neden olur. Akciğerlerde sık tekrar eden enfeksiyonlar, akciğer dokusunda hasar oluştururken, pankreas kanallarının tıkanması pankreatitlere ve dolayısıyla pankreas hasarına yol açabilir. Ayrıca bağırsak tıkanıklıkları da görülebilir.

Kistik Fibrozis

Hastalığın Genetik Temeli

KF, 7. kromozom üzerindeki Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator (CFTR) geninde meydana gelen homozigot mutasyonlar sonucunda ortaya çıkar. CFTR geni, 1480 aminoasitten oluşan bir protein sentezler. Bu protein, klor kanalı görevini görerek solunum yolları, ter bezleri, karaciğer, pankreas ve üreme organları gibi pek çok hücre tipinde bulunur. Ancak CFTR proteininde meydana gelen mutasyonlar, özellikle akciğerler ve gastrointestinal sistemi etkileyerek hastalığın belirgin semptomlarını ortaya çıkarır.

KF'nin görülme sıklığı 2.000-3.500 canlı doğumda bir olup, taşıyıcılık oranı %4’tür (yaklaşık 1/25).

Kistik Fibrozis Tanısı

KF tanısı, klinik bulgular ve genetik analizlerle doğrulanır.

1. Ter Testi:

• 60 mmol/L ve üzeri: Kistik fibrozis lehine değerlendirilir.
• Ara değer (30-59 mmol/L): CFTR geninde mutasyon varsa tanı kesinleşir. Eğer mutasyon saptanmazsa veya yalnızca tek bir mutasyon saptanırsa, klinik bulgularla “KF ile İlişkili Hastalık” tanısı konabilir.

2. Yenidoğan Tarama Testi:

Pozitif tarama sonucu olan bebeklerde ter testi yapılır. Ter testi anlamlı değer gösterirse tanı desteklenir. Ancak negatif sonuçlarda hastalık beklenmez.

3. Genetik Test:

CFTR genindeki mutasyonlar analiz edilir. İki mutasyonun varlığı, KF tanısını kesinleştirir. Ancak CFTR geninde tek mutasyon bulunan veya hiç mutasyon tespit edilemeyen vakalar takip edilmelidir.

CFTR Mutasyonları ve Klinik Etkileri

CFTR proteininin aktivite düzeyi ve mutasyon tipleri, hastalığın fenotipini belirler:

• Klasik KF: %1 aktivite
• İlerleyici akciğer hastalığı: %4.5
• Ter testi değişimleri: %5
• Erkek infertilitesi: %10
• Asemptomatik taşıyıcılar: %50

Mutasyonlar, proteinin sentezlenmesi, taşınması ve aktivitesine göre altı gruba ayrılır. Örneğin, delF508 mutasyonu II. grupta yer alır ve CFTR proteininin hücre zarına taşınamamasına neden olur.

Mutasyon Çeşitleri ve Sıklıkları

• delF508: %25.22
• 1677delTA: %5.22
• N1303K: %4.25
• 2789+5G>A: %3.05

Önleme ve Genetik Danışmanlık

KF’nin taşıyıcılığı yüksek bir hastalık olması nedeniyle prenatal tanı ve tüp bebek uygulamalarıyla preimplantasyon genetik tanı yöntemleri değerlendirilebilir. Çiftler, taşıyıcılık durumlarını öğrenmek için genetik danışmanlık almalı ve gebelik öncesi planlama yapmalıdır. KF’li bir çocuğu olan çiftlerin her gebelikte %25 hastalık riski taşıdığı unutulmamalıdır.

Kaynaklar:

1. Kistik Fibrozis Tanı ve Tedavisinde Yenilikler, Dergipark
2. Kistik Fibrozis: Genetik ve Patogenezi, Türkiye Klinikleri
3. Kistik Fibrozis Hastalığında Güncel Mutasyon Hedefli Tedavi, Türkiye Klinikleri
4. Kistik Fibrozis Derneği, Kifder